De Europese Unie gaat de uitdaging van Covid-19 aan!

De Europese Unie werd uit een catastrofe geboren en wankelt sindsdien van crisis naar crisis. Ook vandaag de dag zijn de bedreigingen van binnenuit en van buiten amper te tellen. Het kan zomaar dat de Unie deze ronde van crises niet zal overleven.

Godzijdank hebben we altijd nog Mutti Merkel, de belichaming van het gezonde verstand en ook nog eens de eerste vrouw van Europa’s belangrijkste land. In samenwerking met de Franse president heeft zij haar ‘whatever it takes’ moment geformuleerd. Het is waarschijnlijk de geschiedenis van de laatste 100 jaar, die beide landen verhoedt dezelfde politiek infantiele weg in te slaan als de Amerikanen en de Britten hebben gedaan. Die betalen daar nu een zeer hoge prijs voor in de vorm van politieke, economische en sociale chaos.

Terug naar het begin, terug naar de crises. De EEG was een reactie op WOII, de Ene Open Markt was de uitkomst van de economische malaise van de jaren ’70 van de vorige eeuw en de Muntunie van 1991 was te danken aan de eenwording van Duitsland. De laatste crisis heet Covid-19 oftewel het coronavirus. De economische activiteiten zijn Europa breed gekelderd en het is onduidelijk of en wanneer het herstel op gang zal komen.

Alsof dat probleem al niet van voldoende omvang is, hebben er zich nog enkele dreigingen aangediend. De aloude beschermheer, de VS, probeert nu onder leiding van president Trump een verdere integratie te saboteren. Het VK is totaal de weg kwijt en dobbert ergens midden op de Atlantische Oceaan. China en Rusland laten een verdeel- en heers politiek los op de EU. Dankzij een falend beleid ten tijde van de financiële crisis is binnen de Unie het aantal eurosceptici dramatisch toegenomen.

De schade, die Covid-19 heeft aangericht is enorm en ook nog eens zeer onevenwichtig verspreid over de lidstaten. Het bruto binnenlands product van Italië gaat misschien wel met 11% krimpen tegen Duitsland 7% en Nederland ‘slechts’ 6%. De Europese Centrale Bank heeft snel gereageerd met plannen om de verschillen in rente tussen de verschillende staatsobligaties niet te hard te laten oplopen. Een inmiddels beruchte uitspraak van het Duitse Constitutionele Hof heeft echter de slagkracht van de ECB ingesnoerd.

Het is tegen deze achtergrond dat de Duitse en Franse leiders hun plan voor een fonds van € 500 miljard lanceerden. De Europese Commissie zou graag zien dat dit bedrag verhoogd wordt naar € 750 miljard. Het is een eerste, maar onvoldoende antwoord. Maar het gaat om de symbolische waarde ervan. Frankrijk en Duitsland willen doen wat nodig is om de Europese Unie overeind te houden. In tweede instantie zal het fiscaal beleid van de diverse lidstaten voor verdere bestrijding van de crisis moeten zorgen. Dat beleid zal ondersteuning krijgen van de ECB. De Vrekkige Vier, Nederland, Oostenrijk, Denemarken en Zweden, zijn tot dusverre fel tegen, maar het is de vraag of ze enige voet aan de grond zullen krijgen behoudens enkele symbolische concessies.

Het fonds van de Europese Commissie zal bestaan uit giften ter waarde van € 440 miljard, garanties ter waarde van € 60 miljard en leningen ter waarde van € 250 miljard. Het geld moet geleend worden op de kapitaalmarkt in de jaren 2021 – 2024 en vervolgens over meerdere jaren uitbetaald. Wie onder de indruk is van de omvang van het te lenen bedrag, moet bedenken dat het gaat om in totaal 1,8% van het totale EU BBP over een periode van 3 jaar.

Het gaat dus maar om een tamelijk gering bedrag, maar de gevolgen kunnen zeer verreikend zijn. In het Frans-Duitse voorstel krijgt de Unie de bevoegdheid om op eigen gezag geld te lenen. Zodoende komt er een nieuwe klasse van EU-obligaties op de markt. In de tweede plaats kan de EU de lening financieren met de opbrengst uit de Europa-brede belastingheffing op CO2-uitstoot en/of financiële en digitale transacties. Dankzij die eigen belastingheffing neemt de slagkracht van de EU enorm toe. Het zou bijvoorbeeld een eeuwigdurende obligatie met een rendement van 1% in de markt kunnen plaatsen. Daardoor zou de Unie jaarlijks € 100 miljard kunnen lenen bij een belastingopbrengst van € 1 miljard. Dat scheelt een slok op een borrel. Los daarvan, het draait toch ook om de symboliek en om de solidariteit die er achter schuilgaat!

Mutti Merkel is nagenoeg uitgeregeerd, maar met dit ‘whatever it takes moment, vertrekt ze in stijl. Met een beetje geluk pareert ze opnieuw bedreigingen van binnenuit en van buitenaf. Dat mag gerust een huzarenstukje genoemd worden al was het maar dat een destructief nationalisme ditmaal geen kans krijgt.

Cor Wijtvliet

Bron:
Martin Wolf, the EU rises to meet the Covid-19 crisis. Financial Times, June 2 2020