Is het mogelijk om uit te pakken met een vaccin tegen Covid-19 in de eerste maanden van 2021 ? Dat is de grote uitdaging waarmee de farmaceutische bedrijven en de biotechnologie worden geconfronteerd. Het spreekt vanzelf dat de omvang van deze uitdaging niet onderschat mag worden. Nooit eerder moest een vaccin in zo’n korte tijd klaargestoomd worden. De inzet is echter enorm: de pandemie wereldwijd terugdringen en de socio-economische wereld nieuw leven inblazen. Dankzij de aankopen aangekondigd door heel wat regeringen zullen miljoenen dosissen klaargemaakt worden zodra het licht op groen wordt gezet. Eén vraag moet echter nog beantwoord worden: zal de bevolking zich zomaar klakkeloos laten vaccineren ?
Covid-19 heeft de dood van 800.000 mensen op het geweten, beperkt de bewegingsvrijheid van de helft van de wereld, is er de oorzaak van dat miljoenen mensen hun baan kwijt zijn, heeft ontelbare faillissementen van bedrijven veroorzaakt, deed de economie in een diep dal tuimelen en heeft de schuldenberg torenhoog doen oplopen. Het virus heeft dus heel wat schade aangericht. Bij gebrek aan een succesvolle behandeling, heeft iedereen zijn hoop gesteld op de komst van een vaccin.
Zich bewust van de inzet, zetten alle betrokken spelers hun beste krachten in om de wedloop naar een werkzaam vaccin in een hogere versnelling te brengen. Een wedloop tegen de tijd dus, waardoor sommigen in hun haast bepaalde stappen overslaan.
Op dit moment bevinden meer dan 170 vaccins zich in de ontwikkelingsfase. 32 van deze vaccins zijn al getest op mensen, waarvan 8 op grote schaal. 2 vaccins zijn al daadwerkelijk goedgekeurd, maar bij deze vaccins worden vraagtekens gesteld. Het eerste is een Chinees vaccin (ontworpen door CanSino Biologics) dat werd getest bij soldaten en arbeiders uit risicosectoren, het tweede een Russisch (bijgenaamd Spoetnik 5) dat niet de normale cyclus van klinische testen heeft doorlopen.
Enkele vaccins waarover veel te doen is
Sinds enkele weken duiken in de pers regelmatig berichten op over de meest veelbelovende vaccins die op komst zijn. Het betreft een vaccin van het Brits-Zweeds bedrijf AstraZeneca (LON:AZN) dat in samenwerking met de universiteit van Oxford wordt ontwikkeld, een vaccin van de Amerikaanse biotechgroep Moderna, een ander dat door Pfizer wordt ontwikkeld in samenwerking met de Duitse biotechgroep BioNTech, een vaccin dat door Sanofi (PA:SASY) en GSK (NYSE:GSK) samen wordt ontwikkeld, eentje van de Duitse biotechgroep CureVac, nog één van Johnson & Johnson en tenslotte dat van de Amerikaanse specialist in vaccins Novavax. Daar moeten nog een aantal Chinese vaccins aan toegevoegd worden die zich al ver in hun ontwikkelingsfase bevinden en die getest worden in Brazilië, Iran en Saoedi-Arabië. Die Chinese vaccins worden buiten China getest, omdat er in het land zelf bijna geen gevallen van Covid-19 meer zijn.
Het onderscheid tussen de vaccins situeert zich in de verschillen in strategie om de beoogde immuniteit te bereiken. Sommige bedrijven gebruiken het genetisch materiaal van het coronavirus SARS‑CoV‑2, meer bepaald de ARN boodschapper (Moderna, Pfizer, CureVac), anderen gebruiken een virale vector (meestal een adenovirus) die belet dat het virus zich vermenigvuldigt (AstraZeneca, Johnson & Johnson, CanSinoBio), vertrekken van een proteïne van het virus zelf (Novavax, Sanofi/GSK) of gebruiken een afgezwakte versie van het virus (Merck/Institut Pasteur). Het verschil in aanpak is een pluspunt, want in dit stadium van het onderzoek weten we nog niet welke aanpak het meest lonend zal zijn. Het heeft dan ook weinig zin om alle eieren in dezelfde korf te leggen.
Ook andere factoren spelen een rol bij de selectie van een potentieel vaccin, want het succes daarvan zal afhankelijk zijn van de bereidheid van de bevolking om zich te laten vaccineren. Minstens een deel van die bevolking zal niet staan te trappelen om gevaccineerd te worden, dat weten we nu al zeker. Het vaccin moet beschikbaar zijn in de apotheken, wat een behoorlijke productiecapaciteit veronderstelt. Er zullen namelijk miljoenen dosissen nodig zijn. Die moeten op de makkelijkst mogelijke manier toegediend kunnen worden: meestal door een injectie, maar er is minstens één vaccin dat ook oraal kan toegediend worden. De meest praktische oplossing zou een vaccin zijn dat slechts 1x moet toegediend worden. Tenslotte speelt uiteraard ook de kostprijs een rol in het verhaal, op de eerste plaats in die landen waar de sociale zekerheid niet tussenbeide komt bij de terugbetaling.
Voorlopig lijkt het vaccin van AstraZeneca het goedkoopst, met een prijs geschat op 3 tot 4 dollar per dosis. Het vaccin van Sanofi/GSK zou 10 dollar per dosis kosten, dat van Pfizer 19,50 dollar (bedrag dat met twee moet vermenigvuldigd worden). Het verschil in prijs heeft ook te maken met het feit dat AstraZeneca, in tegenstelling tot Pfizer, beloofd heeft het vaccin zonder winst te verkopen. Vanzelfsprekend zullen de vaccins gratis beschikbaar worden gesteld voor de bevolking, de kosten zijn voor rekening van de staten.
De regeringen kopen miljoenen dosissen
Zich bewust van de ernst van de situatie hebben de regeringen een versnelde procedure toegelaten voor het goedkeuren van de vaccins, dit onder de noemer « Advance Vaccine Purchase Agreements » (APA). In principe kost de ontwikkeling van een vaccin heel wat tijd, het gebeurt in verschillende testfases die elkaar opvolgen. De volledige procedure tot en met de goedkeuring kan makkelijk 7 tot 20 jaar kosten. Om het hele proces te versnellen hebben de regeringen beslist om de productie van vaccins te prefinancieren, zodat er geen tijd verloren gaat zodra het vaccin is goedgekeurd. Op die manier worden de labo’s aangespoord om de vaccins zo snel mogelijk te leveren. Bovendien krijgen de bedrijven zo de kans om winstgevend te werken.
Van alle landen zijn de Verenigde Staten er het meest op gebrand om zo snel mogelijk een virus beschikbaar te stellen. Het land is dan ook bijzonder hard geraakt door de pandemie. Bovendien kan de herverkiezing van Donald Trump afhankelijk zijn van de snelle beschikbaarheid van een vaccin. De regering van Trump heeft daarom de operatie « Warp Speed » opgezet en op grote schaal vaccins besteld. Er werd meer dan 10 miljard dollar vrijgemaakt voor de aankoop van zes experimentele vaccins. Daarvan profiteren AstraZeneca (300 miljoen dosissen), Moderna, Pfizer, Sanofi-GSK, Novavax en Johnson & Johnson (elk 100 miljoen dosissen.
Trump oefent druk uit op de Food and Drug Administration (FDA) om het vaccin van AstraZeneca zo snel mogelijk goed te keuren, zonder dat daarvoor de ganse cyclus van testfases moet doorlopen worden. Die goedkeuring kan vergeleken worden met een versnelde noodprocedure die toegelaten wordt wanneer de nood hoog is. Het is echter weinig waarschijnlijk dat deze versnelde procedure afgerond kan worden voor 3 november, de dag van de presidentsverkiezingen.
Ook andere landen hebben vervroegd hun bestellingen geplaatst. Het Verenigd Koninkrijk heeft 250 miljoen dosissen besteld bij GSK, Pfizer en AstraZeneca. De Europese Unie bestelde eveneens 300 miljoen dosissen bij AstraZeneca en onderhandelt nog met het Duitse CureVac over de aankoop van 225 miljoen dosissen. Ook de Amerikanen waren tuk op de vaccins van CureVac, maar Angela Merkel heeft hen duidelijk gemaakt dat dit een Europese aangelegenheid is. Japan heeft van zijn kant 125 miljoen dosissen bij Pfizer besteld. Het fonds dat de product van het Russische vaccin Spoetnik 5 financiert, verkocht ook 50 tot 150 miljoen dosissen aan Vietnam en onderhandelt met een 20-tal andere landen.
De stormloop richting vaccins heeft de vrees voor nationalisme doen opflakkeren. De WHO waarschuwt voor een nationalistische reflex die sommige landen zou doen besluiten om vaccins te stockeren zonder rekening te houden met de behoeften van andere landen. Een dergelijke vorm van egoïsme heeft volgens de WHO geen enkele zin in een wereld zonder grenzen waarin het virus vrij circuleert.
Beurs in de ban van de biotechnologiebedrijven
Zoals verwacht heeft de belofte van een vaccin op de beurs tal van beleggers in de richting van de farmaceutische bedrijven gedreven. De koersstijgingen lieten echter de grote farmaceutische aandelen meestal onberoerd. Dat is logisch ook, want een vaccin is maar één bron van omzet voor deze bedrijven. Vooral de koersen van de kleine biotechnologiebedrijven zijn door het dak gevlogen. Sommige aandelen zagen hun koers met een factor 10 of meer vermenigvuldigen. De koers van Novavax is sinds 1 januari met 3400% gestegen, die van Moderna toch ook nog altijd met 240%.
Sommige minder gewetensvolle managers hebben geprofiteerd van de spectaculaire stijging van de aandelen uit de sector. Hun strategie was vrij eenvoudig: ze kondigden een (vaak vrij kleine) vooruitgang aan, waarna ze van de stijging van de koers gebruikmaakten om een pakket aandelen te verkopen. Volgens een artikel in de New York Times van 25 juli zouden « insiders » op die manier 1 miljard dollar opgehaald hebben.
Een voorbeeld daarvan is het aandeel van de biotechgroep Vaxart (+ 2200% sinds 1 januari). Het bedrijf overdreef zijn rol in het programma « Warp Speed », waardoor het hedge fund dat dit bedrijf controleert 200 miljoen dollar kon opstrijken. De « insiders » van biotechbedrijven zoals Regeneron, Moderna en Novavax hebben eveneens stevige winsten opgestreken en dit terwijl de vaccins en behandelingen van deze bedrijven nog geen enkele toestemming hebben gekregen. Hoop doet in dit geval misschien leven, maar helpt in ieder geval de zakken vullen.
Wantrouwen tegenover de vaccins is nog niet verdwenen
Een belangrijke vraag moet nog beantwoord worden. Wanneer alles loopt zoals gepland, zullen de farmaceutische bedrijven binnen enkele maanden de markt overspoelen met vaccins. Maar wat zullen de mensen doen ? Zullen die staan te trappelen om zich te laten vaccineren ? Dat is allesbehalve zeker. Uit een rondvraag gedaan door YouGov, waarvan de resultaten op 20 augustus in de Financial Times verschenen, bleek dat maar 41% van de Amerikanen voorstander is van een vaccinatie. 60% van de rest van de bevolking stelde zich ofwel aarzelend ofwel ronduit negatief op. In het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk is 1/3de van de bevolking tegen de vaccinatie. Tegen die achtergrond wordt het moeilijk om de beoogde immuniteit te bereiken. Die zou betekenen dat 60 tot 70% van de bevolking beschermd is tegen het virus.
Er zijn heel wat redenen die dit wantrouwen voeden. Er zijn natuurlijk de traditionele « anti-Vaxx » mensen die weigeren hun kinderen te laten vaccineren omdat ze geloven dat Bill Gates een chip heeft ingebouwd in het vaccin. Die chip zou de hersenen controleren. Er zijn echter ook heel wat mensen die vaccinatie onnodig vinden voor een ziekte waarvan de kracht sterk is afgenomen of die het nodige wantrouwen koesteren tegenover vaccins die veel te snel ontwikkeld zijn en waarvan de neveneffecten tot dusver onbekend zijn. Kort samengevat is de eindmeet wat betreft de stormloop naar het vaccin nog niet bereikt.