Interview met Paul Hilbers over gevolgen Bazel III voor Nederlandse banken

Dat komt naar voren uit een kwantitatieve impactanalyse van de gevolgen. Paul Hilbers, divisiedirecteur Toezicht Beleid bij de Nederlandsche Bank (DNB) verschaft inzicht in de uitdaging die banken voor zich hebben liggen. Hierbij zijn gedachten over de verschillende onderdelen.

De Nederlandse grootbanken staan te boek als sterk gekapitaliseerd, maar toch komt er uit de impactanalyse een grotere impact op de kapitaalratio’s naar voren dan wat  sommige analistenrapporten laten zien. Hoe kan dit verschil verklaard worden?

Ik zou graag willen benadrukken dat deze analyse een momentopname is. Het betreft balansgegevens die betrekking hebben op december 2009. Veel analistenrapporten vertegenwoordigen recentere gegevens. Als we de impactstudie op dit moment zouden overdoen, dan zouden we zien dat banken in de tussentijd kapitaal- en liquiditeitsbuffers hebben opgespaard. Dat betekent ook dat de tekorten te overbruggen zijn. De overgangsregeling naar Bazel III bepaalt namelijk dat de kapitaaltargets tot aan 2019 in kleine stapjes worden verhoogd. In bredere zin geldt dat banken door middel van aanpassingen in het bedrijfsmodel, zoals afbouw van risicovolle activiteiten in het handelsboek, eveneens stappen voorwaarts kunnen maken.

Maar Nederland wijkt niet zoveel af van het gemiddelde voor de gehele wereld. Hoe is dat mogelijk? 

Voor wat betreft het Nederlands bankwezen valt het inderdaad op dat de core Tier 1 ratio van 5,8% nauwelijks boven het internationale gemiddelde van 5,7% uitstijgt. Deze cijfers geven echter een beeld dat wat aan de negatieve kant is. Zo hebben wij juist in Nederland gezien dat een deel van de aanwezige kapitaalbuffer soms net niet meer voldoet aan de nieuwe kwaliteitscriteria en met betrekkelijk kleine aanpassingen daaraan wel kunnen voldoen. Verder houdt de impactstudie er nadrukkelijk geen rekening mee dat kapitaalselementen die niet meer kwalificeren geleidelijk zullen worden uitgefaseerd. Tenslotte wil ik erop wijzen dat vergeleken met onze Europese peergroep, waarbij het gemiddelde kernkapitaal slechts 4,9% is, we het dan weer wel redelijk goed doen.

De cijfers uit de analyse wijzen op een tekort aan kapitaal in de bankensector. Wat voor gevolgen heeft dit voor de economie? 

Het Bazels Comité heeft samen met de Financial Stability Board onderzoek gedaan waaruit blijkt dat het wereldwijde tekort aan core Tier 1 kapitaal naar schatting zou kunnen leiden tot een tijdelijke dip van circa een kwart procent in termen van het bruto binnenlands product (bbp). Dit effect zal, voor zover het plaatsvindt, na vermoedelijk ongeveer acht jaar geheel zijn uitgewerkt, wat betekent dat het jaarlijkse groeicijfer gemiddeld 0,03% lager zou liggen dan anders.

De daadwerkelijke impact zou groter kunnen zijn, bijvoorbeeld als de banken zouden proberen om eerder aan de eisen te voldoen dan dat het Bazels Comité voorschrijft. Dan zou de impact op het bbp iets hoger zijn.

Maar de impact op het bbp zou ook kleiner kunnen zijn. Zoals gezegd hebben banken in het afgelopen jaar hun kapitaalpositie versterkt door winst in te houden en nieuw kapitaal aan te trekken. Dit betekent dat het kapitaal dat de banken nog in de toekomst moeten opsparen minder is dan aangenomen. Een andere reden kan zijn dat banken in reactie op de strengere eisen proberen te snijden in operationele kosten, personeelskosten of het verschuiven naar veiligere activa waartegenover slechts lichte kapitaalseisen staan.

Deze effecten zijn niet meegenomen in die kwart procent van daarnet. Dit zal de noodzaak verkleinen om leenrentes te verhogen of de kredietverlening af te remmen en zal dus de impact op de reële economie beperken.

Verder is het zo dat natuurlijk ook rekening zou moeten worden gehouden met de lange termijn voordelen van een kleinere kans op en verminderde impact van een crisis. In een ander onderzoek van het Bazels Comité is becijferd dat crises aanzienlijke verliezen meebrengen in procenten van bbp. Het IMF heeft becijferd dat financiële crises wel zo’n 10 procent van het nationaal inkomen kunnen kosten. Het gaat dan over miljarden Euro. Het proberen te voorkomen van deze situaties is dus zeer lonend, ook in de overgangsfase.

Bazel III kan daarmee bijdragen aan het herstel van vertrouwen in de financiële sector. DNB gaat dan ook met elke bank het gesprek aan om een ambitieus en tegelijkertijd haalbaar transitiepad vast te stellen. Banken moeten het opsparen van kapitaal en liquide middelen niet onnodig uitstellen.

Er wordt de afgelopen tijd veel gesproken over een extra kapitaalheffing voor systeemrelevante banken. Maakt die heffing onderdeel uit van BazelIII? 

Een dergelijke aanvullende heffing voor systeemrelevante banken maakt geen expliciet onderdeel uit van het eind vorig jaar naar buiten gebrachte Bazel III pakket, maar is een aanvulling daarop om systeemrisico’s van grote financiële instellingen te beperken.

Er vindt momenteel internationaal overleg plaats binnen de Financial Stability Board en het Bazel’s Comité over extra kapitaaleisen voor systeemrelevante instellingen en hoe deze kunnen worden geïdentificeerd. 

De QIS uitkomsten wijzen er met een gemiddelde LCR van 81% en gemiddelde NSFR van 90% op dat de Nederlandse grootbanken nog niet voldoen op het gebied van liquiditeit. Is het voor banken mogelijk om aan de nieuwe standaarden te voldoen? 

Opnieuw gaat het natuurlijk om een momentopname van december 2009, en zijn de balansen in de tussentijd alweer veranderd. Bovendien is het zo dat het Comité lange transitiefases heeft uitgestippeld om voldoende tijd te geven voor de aanpassingen en onbedoelde effecten te voorkomen, de NSFR geldt bijvoorbeeld pas vanaf 2018 als een minimumstandaard.

Ten aanzien van de LCR zou ik willen benadrukken dat banken niet worden verondersteld om uitsluitend aan de standaard te voldoen door middel van het aantrekken van extra liquide activa. De bedoeling is juist hoofdzakelijk dat banken hun afhankelijkheid van volatiele korte termijn funding afbouwen. Banken zijn per slot van rekening voor het uitbreken van de crisis te afhankelijk geworden van korte termijn funding, bijvoorbeeld overnight interbancaire leningen. De LCR stimuleert banken om de korte termijn risico’s in het funding profiel terug te brengen en doet in dit opzicht wat de NSFR met een 1 jaars horizon doet.

Bovendien is het, zowel voor de LCR als de NSFR, belangrijk om te begrijpen dat banken ruim de gelegenheid zullen krijgen om zich aan te passen. Ze kunnen bijvoorbeeld de looptijd van hun funding verhogen door de houders van wat nu korte termijn schuld is te motiveren om te investeren in lange schuld. Verder kunnen banken ook als aanvullende financieringsbron deposito’s proberen te vergaren met een lange looptijd. Tot slot is het zo dat de kapitaalbuffers die banken onder Bazel III zullen opbouwen meetellen als lange termijn funding en daarmee het NSFR gat helpen te verkleinen. Als blijkt dat onvoorziene ongewenste effecten ontstaan dan kan de NSFR nog tot midden 2016 worden gewijzigd. Bij de LCR is dit midden 2013.

De QIS resultaten wekken het vermoeden dat enkele banken nog wel moeite zullen hebben met de 3% leverage ratio ondanks dat over het geheel genomen het bankwezen wel voldoet. Betekent dit dat de leverage ratio meer dan een backstop functie krijgt? 

Gemiddeld komen de banken uit op een leverage ratio boven de 3%, maar er zijn banken die dat niet halen. Ook hier baseren de QIS resultaten zich op bancaire data van eind 2009, terwijl in de tussentijd banken kapitaal hebben opgebouwd. Kapitaal dat ze mede aan het opbouwen zijn om aan de hogere risicogewogen eisen te voldoen. Daarnaast moet je rekening houden met de zeer geleidelijke invoering van de leverage ratio. Deze houdt in dat tot aan 2017 een parallel run plaatsvindt, waarin wordt gekeken of de leverage ratio een ongewenste invloed heeft op ‘niche’ bedrijfsmodellen en of de leverage ratio in zijn huidige vorm op de gewenste manier interacteert met de risicogewogen eis. Voor zover de risicometingen van een bank voldoende veelomvattend en vooruitblikkend zijn, blijft de risicogewogen norm de belangrijkste graadmeter in het toezicht. Overigens zal pas vanaf januari 2018 de leverage ratio – dus mogelijk nog met een eventuele aanpassing – een harde eis zijn. Banken moeten wel vanaf 1 januari 2015 hun leverage ratio publiek maken.

In de Bazelse documenten die eind vorig jaar zijn gepubliceerd valt af te lezen dat de contracyclische buffer in de afgelopen jaren in Nederland wegens snelle kredietgroei zou hebben aangestaan. Betekent dit dat de Nederlandse banken het beste rekening kunnen houden met een opslag, van zoals in het uiterste geval 2,5%? 

Dat vind ik moeilijk om te zeggen. Wat in ieder geval belangrijk is, is dat banken zelf goed op macro economische onevenwichtigheden gaan letten. Bijvoorbeeld op de krediet-ten-opzichte-van-BBP indicator die het uitgangspunt vormt voor de contracyclische buffer en daarnaast ook andere indicatoren die relevant kunnen zijn zoals bijvoorbeeld credit spreads en ontwikkelingen in huizenprijzen. Deze factoren wegen per slot van rekening ook mee bij de uiteindelijke buffervaststelling door de autoriteiten. Verder zou ik willen benadrukken dat de contracyclische buffer pas vanaf 2016 hoeft worden ingefaseerd en het is denkbaar dat in de tussentijd, als gevolg van de matige kredietgroei op dit moment, de contracyclische buffer weer op nul uitkomt.