Speech president Wellink

Speech

Inleiding

Dit is niet de eerste keer dat ik bij de uitreiking van de Henri Sijthoff-prijs ben, de vorige keer was in 2001. De overeenkomst is dat we ook toen een zware schok achter de rug hadden (9/11), waarvan de economische implicaties lang zouden doorwerken. Ik was, ben en blijf zeer ingenomen met het bestaan van deze prijs. Het belang van goede financiële verslaggeving is groot, ook voor de werking van het financiële stelsel en daarmee voor de economie.

Financiële transacties kunnen niet plaatsvinden zonder adequate informatie. Dat wil zeggen, informatie die bij voorkeur helder, volledig en tijdig beschikbaar is. Jaarverslagen zijn een belangrijk instrument daarvoor, zowel bij directe financiering van bedrijven, als bij indirecte financiering. Het grootste deel van de bedrijfsfinanciering verloopt indirect, via banken of andere intermediairs. Over die instellingen wil ik het vandaag hebben, toegespitst op de betekenis van het bankwezen en de financiële sector voor de Nederlandse economie.

Over lange termijn een positieve bijdrage van de financiële sector

Laat ik daarbij vooropstellen dat financiële instellingen, en banken in het bijzonder, een onmisbare bijdrage aan onze welvaart hebben geleverd, en dat ook in de toekomst zullen blijven doen. Een goed ontwikkeld financieel systeem is van grote betekenis voor alle economieën en naar mijn mening geldt dit voor Nederland in het bijzonder, vanwege het open karakter van de economie. Het is daarom in ieders belang dat deze sector zo snel mogelijk weer goed gaat functioneren.

Niet iedereen zal op dit moment een positief oordeel over de economische betekenis van financiële instellingen hebben. Bij velen is het beeld over de bijdrage ervan aan onze welvaart overschaduwd door de kredietcrisis. De crisis heeft de stabiliteit van het systeem aangetast en de economische schade is nu al aanzienlijk. Sommigen zullen daarom moeite hebben om aan banken ook maar enige positieve bijdrage aan de welvaart toe te schrijven. Dat is begrijpelijk, maar onjuist. Wel heeft de kredietcrisis duidelijk gemaakt dat die positieve bijdrage niet altijd vanzelfsprekend is.

Financiële instellingen, met name banken, zijn altijd een onmisbaar onderdeel van onze economie geweest. Dit is al zo sinds het begin van de 16e eeuw, met de successen van de VOC en de Amsterdamse Wisselbank. Het concrete handeldrijven werd ontkoppeld van de financiële dienstverlening daar omheen, wat een ongekende impuls gaf aan de welvaart. Die ontkoppeling betekende niet dat één van beide leidend werd. Integendeel, de reële en de financiële economie ontwikkelden zich synchroon en versterkten elkaar.

In de afgelopen 400 jaar heeft Nederland diverse financiële crises gehad, denk bijvoorbeeld aan de tulpenmanie in 1637. Die crises zijn wij steeds weer te boven gekomen, waardoor de financiële sector – toegegeven, soms met haperingen – een belangrijke welvaartsbron is geweest. Ook deze crisis zullen we weer te boven komen.

Directe bijdrage van de financiële sector aan de welvaart

Zoals gezegd, banken zijn onmisbaar voor onze economie. Het is goed om eerst te bekijken waaruit de bijdrage van banken aan onze welvaart bestaat. Van die welvaart, het nationale inkomen, wordt in de laatste jaren gemiddeld 3 à 4% gegenereerd in het bankwezen. Deze directe bijdrage aan de economie drukt in geld uit wat de waarde is van de kernfunctie van banken. Die functie is het alloceren van kapitaal, van spaarders naar investeerders. Op die manier komen financiële middelen terecht bij degenen die er een productieve investering voor hebben. Via banken verloopt dit proces efficiënter, omdat zij een schaalvoordeel bieden, maar vooral ook omdat zij de nodige expertise hebben opgebouwd. Daarmee zijn banken instellingen die diensten verlenen aan bedrijven en huishoudens. Op die manier faciliteren zij het functioneren van de economie.

De Nederlandse financiële sector is natuurlijk groter dan het bankwezen. Verzekeraars,  pensioenfondsen en andere financiële activiteiten dragen nog eens 3 procent bij aan het bbp. Vooral bij pensioenfondsen slaan veel besparingen neer, waaraan dan vervolgens weer een aanwending in de economie wordt gegeven. Nederland neemt daarbij een bijzondere positie in. Een van de gevolgen van de grote pensioensector is dat de gehele Nederlandse financiële sector (banken, verzekeraars en pensioenfondsen) relatief groot is. De directe bijdrage van de hele financiële sector komt over de laatste jaren gemiddeld op 6 à 7 procent van het bbp. In het VS en de VK is de bbp-bijdrage nog wat groter (ruim 8% bbp); in het eurogebied, inclusief Duitsland en Frankrijk is de sector wat kleiner (4 à 5% bbp). Zouden we de Nederlandse financiële sector nog ruimer definiëren, inclusief de juridische en economische dienstverlening, dan ligt de toegevoegde waarde nog wat hoger, met een bbp-bijdrage van 9 à 10 procent.

Ook qua werkgelegenheid levert de financiële sector een belangrijke bijdrage. Het aantal personen dat in Nederland werkzaam is in de financiële sector, bedroeg in de afgelopen jaren bijna 300 duizend, waarvan ongeveer de helft in de bankensector. Daarbij komt nog de inhuur van extern personeel, zoals uitzendkrachten en ICT-ers.

Kenmerkend voor de Nederlandse bankensector is dat die zich in de loop der jaren heeft ontwikkeld tot een gediversificeerd bedrijf. Als ik nog even de Gouden Eeuw erbij haal, ook destijds was diversificatie al de kracht van de Nederlandse financiële instellingen. Het zeventiende-eeuwse bankbedrijf maakte dat Amsterdam de sterkste geld- en kapitaalmarkt van de wereld had. Het pakket activiteiten was destijds al breed: betalingsverkeer, handelskrediet, bankkrediet, kapitaalmarktverkeer, emissiebedrijf, secundaire handel, optiehandel. Eén van de weinige activiteiten die wij nu nauwelijks meer kennen was de fysieke bewaarfunctie van muntgeld. Zoals bekend liet de Wisselbank zelfs in de paniek van het rampjaar 1672 in alle rust deposito’s opnemen. Extra vertrouwen wekte toen het feit dat een deel van het geld nog sporen vertoonde van een brand die 20 jaar eerder veel schade had veroorzaakt. Dit illustreert nog eens het grote belang van vertrouwen en een sterke kapitaalpositie.

In het huidige Nederlandse financiële stelsel neemt het model van de universele bank nog steeds een belangrijke plaats in. Zo kunnen spaargelden worden gebruikt voor het financieren van bedrijfskredieten. Daarnaast profiteren retail banken en zakelijk bankieren van het gebruik van hetzelfde kantorennetwerk. Ook bestaat er synergievoordeel tussen zakelijk bankieren en investment banking.

Indirecte bijdrage van de financiële sector aan de welvaart

Ik stap nu over van de directe bijdrage van de financiële sector aan de economie, naar een meer indirect aspect. Dit betreft het verband tussen financiële sector en de dynamiek van de economie. Dit is een minder goed meetbaar maar misschien zelfs belangrijker effect, zeker voor een economie als de Nederlandse, die zo op de export is georiënteerd. Als gevolg daarvan kan de groei van de economie hoger zijn.

Het blijkt inderdaad uit diverse internationale onderzoeken dat de groei van een economie op lange termijn samenhangt met de ontwikkeling van de financiële sector. Gemiddeld, over een langere termijn, is er meer economische groei in landen met een grotere financiële sector. Zelf denk ik niet dat de economische groei altijd toeneemt door een grotere bankensector. Van belang is dat de financiële sector en de economie zich gezamenlijk ontwikkelen. Anders gezegd, een gezond bankwezen, dat haar kredietverleningsfunctie ongestoord kan vervullen, is essentieel voor groei en werkgelegenheid, zoals een gezonde economie noodzakelijk is voor een sterke financiële sector.

Voorop staat dat banken hun risicomanagement op orde hebben. Met transparante, goed beheerste, en beheersbare risico’s. Alleen dan kunnen zij hun intermediaire functie verbeteren met nieuwe producten en daarmee bijdragen aan de economische groei. Innovaties zijn een positief goed, die ook de ruimte moeten blijven krijgen, maar wel met inbouw van de nodige checks-and-balances. Zonder financiële innovaties zouden bepaalde investeringen niet kunnen worden gefinancierd, of zouden bepaalde soorten risico niet kunnen worden afgedekt.

Het belang van een internationaal bankwezen

Kenmerkend voor de Nederlandse financiële sector is de aanwezigheid van een belangrijke internationale component. Vanuit de financiële instelling bezien, bevordert dit haar internationale concurrentiepositie. Bij een relatief kleine thuismarkt stelt dit de sector in staat om internationaal te concurreren. Dat moet ook wel, voor een klein land binnen de Europese interne markt met vrij kapitaalverkeer. Banken spreiden daardoor tegelijkertijd hun risico’s.

Niet alleen voor de banken, ook voor de Nederlandse economie in brede zin is een internationaal actief bankwezen essentieel. Zonder een internationaal georiënteerd bankwezen zou de Nederlandse export van goederen en diensten niet zo zeer hebben kunnen floreren. Immers, niet alleen de banken, ook Nederlandse bedrijven hebben al sinds eeuwen voordeel gehad van een open instelling ten opzichte van het buitenland, zo mogelijk door daar zelf actief te zijn.

Nederlandse bedrijven hebben daarom voordeel van de aanwezigheid van banken met grensoverschrijdende financiële diensten. Hoewel de grootste multinationals vaak niet afhankelijk zullen zijn van Nederlandse financiële instellingen, is dit voor wat minder grote bedrijven anders. Het is van belang dat zij voor de internationale dienstverlening terecht kunnen bij de Nederlandse financiële instellingen. Handelskrediet is het voornaamste element van deze dienstverlening. Om dat te verkrijgen moet er een klant-bank relatie zijn, die voor een beginner op de buitenlandse markt vaak niet makkelijk is op te bouwen. Bedrijven met vestigingen in het buitenland hebben daarnaast behoefte aan een instelling met een internationaal netwerk.

Het belang van een internationaal bankwezen is overigens niet statisch. Twee kernwoorden hierbij zijn globalisering en verdienstelijking. Door globalisering zal een steeds groter deel van het bedrijfsleven behoefte hebben aan internationale bancaire diensten. Door verdienstelijking zijn bedrijven vaak minder gebonden aan een locatie. Dat Nederlandse banken internationale expertise in huis hebben komt het vestigingsklimaat in Nederland dan ook eveneens ten goede. Het verleden laat voorts zien dat de aanwezigheid van een Nederlandse huisbank bij problemen van groot belang kan zijn.

Conclusie en afsluiting

Wat betekent dit nu voor de omvang en de aard van de Nederlandse financiële sector? Onze economie heeft een sterke, internationaal georiënteerde financiële sector nodig. Op zijn minst moet deze meegroeien met de marktsector en om dat vol te houden blijven innovaties nodig. Dit zal op lange termijn bijdragen aan de groei van onze welvaart. De risico’s die daarbij worden genomen moeten uiteraard beheersbaar zijn, transparant en een juiste prijs hebben. Dit stelt eisen aan het interne risicomanagement, aan de zelfregulering en aan het toezicht, die moeten inspelen op de groei van de sector en de innovaties die daar plaatsvinden.

Nog één terugblik in de tijd is wellicht illustratief om mee af te sluiten, gezien het feit dat het vanmiddag om het belang van goede verslaggeving gaat. Eén van de vele financiële innovaties uit de 16e eeuw was het papieren, verhandelbare bewijs van aandeel. Dit bestaat natuurlijk nog steeds, maar de gewoonte om het dividend uit te keren in natura – peper, foelie en nootmuskaat – heeft de geschiedenis van de VOC niet overleefd. Het mooie is dat we dit alles in de archieven van de VOC (vier strekkende kilometer) nog steeds kunnen nalezen. Dankzij een belangrijke kracht van de VOC, haar zeer uitgebreide financiële verslaglegging.