De grootste gasproducent ter wereld, het Russische Gazprom, is met een aantal van zijn meest belangrijke klanten overeengekomen dat leveringen voortaan zullen worden betaald in Euro’s. Met een andere afnemers is overeengekomen voortaan met Roebels of met de eigen valuta te betalen. De Russiche staat is meerderheidsaandeelhouder in Gazprom OAO (MCX:GAZP). Gezien de omvang van Gazprom is hier sprake van belangrijke gebeurtenissen. Als er, en dat is waarschijnlijk, sprake is van een reactie van de Russische overheid op de sancties van de Amerikanen dan laat deze aan duidelijkheid weinig te wensen over.
Zolang alleen de Russen afscheid nemen van de dollar is er voor de VS sprake van schade doch de positie van de dollar als internationaal betaalmiddel komt daardoor niet in gevaar. Erger wordt het – en er zijn signalen die daar op wijzen – als ook andere grote landen in die richting gaan bewegen. Te denken valt daarbij aan India, China en Brazilië.
In de officiële pers wordt, als de meteorologische omstandigheden niet tegenzitten (sic), nog steeds een rooskleurig beeld geschetst van de Amerikaanse economie. Als wordt gekeken naar de lange termijn ontwikkeling van de werkgelegenheid zoals Shadow Government Statistics die, al jaren nauwgezet en verantwoordbaar, schetst dan ontstaat een ander plaatje. Dat beeld is consistent met de ontwikkeling van de sociale verhoudingen in de VS en alarmerend.
Aan de toenemende ongelijkheid van de verdeling van inkomen en vermogen in de westerse wereld (met de VS als koploper) en de zeer nadelige gevolgen daarvan voor de economische groei wordt steeds meer aandacht besteed. Een vernieuwer van het denken daarover is de Franse econoom Thomas Piketty (Le Capital au XXIe siècle). Hij wordt wel de intellectuele opvolger van Marx genoemd.
Dat er ook in de rijke westerse wereld in toenemende mate sprake is van armoede moge blijken uit de onderstaande grafiek die samenvat hoeveel mensen per land niet meer in staat zijn aan voldoende voedsel te komen. Opvallend is dat de Verenigde staten het slechter doen dan Zuid Europese probleemlanden als Griekenland, Spanje, Italië en Portugal.
De situatie in de VS is, zoveel moge duidelijk zijn, minder goed dan in de massa media wordt gesuggereerd. Het vertrouwen in de VS en de dollar is dan ook tanend. Een verlies van de bevoorrechte positie op de valutamarkten zou zowel economisch als machtspolitiek een enorme aderlating voor de Amerikanen betekenen. De opkomende Euro is, hoewel die tot nu toe geen bedreiging voor de VS betekende, lang door de Amerikanen (en in hun kielzog de Engelsen) als te bestrijden fenomeen beschouwd. De Angelsaksische pers heeft, vooral ten tijde van de Zuid-Europese Europroblemen, langdurig bol gestaan van de artikelen die met veel toewijding de aanstaande ondergang van de Euro in geur en kleur beschreven. Thans is dat rumoer wat verstomd. De dollar lijkt nu bovendien met andere en wellicht reëler bedreigingen geconfronteerd te worden. Steeds meer landen hebben er problemen mee hun productieoverschot als export bij de VS in te leveren in ruil voor met een pennenstreek of muisklik gecreëerde dollars.
TTIP een oplossing?
Nieuwe in voorbereiding zijnde handelsverdragen waarin de dollar een dominante rol speelt zullen waarschijnlijk met zich mee brengen dat voor langere tijd de kritiek op de dollar tot zwijgen wordt gebracht en het vertrouwen hersteld wordt. Veel wordt er niet gesproken over de onderhandelingen tussen de EU en de VS over het Transatlantic Trade and Investment Partnership (verder TTIP). Als de betrokken politici naar buiten iets zeggen dan gaat het onveranderlijk over de economische groei en de extra werkgelegenheid die het nieuwe partnerschap Europa zal gaan brengen. De geopperde bezwaren die betrekking hebben op een verschuiving van steeds meer macht naar grote bedrijven en hun bestuurders en “one size fits all” regelingen worden ongegrond genoemd. Er zou juist sprake zijn van een klassieke win-win situatie, vrijhandel leidt immers zo wordt door de theorie onderbouwd tot toename van de welvaart.
Het laatste is misschien waar in situaties waarin sprake is van gezonde concurrentie. Het is voor velen discutabel in hoeverre daarvan sprake is in het grote bedrijfsleven in de VS en Europa en op de door “outsourcing” onder druk gezette arbeidsmarkten. De Europese machthebbers blijven echter, samen met de Amerikanen, zeggen dat ze iets heel moois voor de Europese burger aan het bekokstoven zijn. Toch rijst de vraag waarom dan de onderhandelingen zo in het verborgene moeten plaatsvinden. De daadwerkelijke afspraken zijn nog steeds niet openbaar en het verzet tegen de betrachte geheimhouding is in de periode vóór de Oekraïne crisis sterk toegenomen. Obama bood Europa zelfs (niet meer bestaand?) schaliegas aan als het akkoord over het TTIP rond zou zijn.
De functionarissen van de EU handelen ondertussen alsof het verdrag er zeker zal komen. Toestemming van de lidstaten is kennelijk niet nodig. Helemaal ongegrond is dat vertrouwen waarschijnlijk niet. De wijze waarop de Europese commissie is weggekomen met het omzeilen van de negatieve uitkomsten van referenda over de Europese “grondwet” spreekt helaas boekdelen.
Vooruitlopend op een opheffing van de geheimzinnigheid rondom wat is afgesproken kan een aantal gevolgen van “the biggest trade deal in the world” nu al worden voorzien.
- staatssteun zal op diverse (nationale) beleidsitems moeten worden afgebouwd,
- wetgeving op meerdere terreinen moet worden geharmoniseerd,
Dat kan ingrijpende gevolgen hebben voor de nationale en Europese beleidsvrijheid – voor zover nog bestaand- op het gebied van o.a.:
- productie en gebruik van genetisch gemanipuleerde gewassen, geneesmiddelen, producttoevoegingen, smaakversterkers, synthetische voedingsmiddelen etc
- subsidiering van kleinschalige veeteelt en landbouw,
- subsidieerbaarheid van locaal- of nationaal politiek gewenste projecten,
- cultuursector
- productstandaarden en veiligheidsbeleid (bv bij GMO’s, groene energie etc)
- de juridische gevolgen van het gesloten verdrag (arbitragemechanismen, klachtrecht tegen nationale overheden, ontstaan van een nieuwe laag “intercontinentale” rechters, etc),
- de rol van de Amerikaanse dollar.
De feitelijke afspraken kunnen van grote invloed zijn op de wijze waarop de maatschappij en het economisch leven zich in Europa gaan ontwikkelen. Het lijkt daarom onwenselijk dat hierover in achterkamers door niet democratisch gekozen beroepsregelaars in Brussel wordt beslist.
Voor de Amerikanen ligt de zaak anders, het TTIP is essentieel om Europa binnen de Amerikaanse invloedssfeer te houden, de positie van de dollar te consolideren en de voordelen daarvan voor de Amerikanen te behouden. De opkomst van een Euro-BRIC partnerschap en de uitbouw van de handel met Rusland dient vanuit dat perspectief ten koste van alles te worden voorkomen. De Russische “agressie” in de Oekraïne kwam daarbij de Amerikanen wonderwel van pas.