Zwitserland kiest voor soevereiniteit
Vorige week brak de Zwitserse regering de onderhandelingen over een nieuwe samenwerkingsovereenkomst met de Europese Unie af. Beiden waren al zeven jaar in gesprek om een zogenaamde raamwerkovereenkomst te sluiten. De Europese Commissie zegt het besluit van de Zwitsers te betreuren. De lopende afspraken worden niet langer gemoderniseerd en komen in sommige gevallen gewoon te vervallen. Het eerste concrete gevolg hiervan is de weigering door de Europese Unie nog langer Zwitserse medische apparatuur te erkennen. Zwitserland exporteert jaarlijks voor ruim 5,5 miljard euro aan beademingsapparaten, tandboren en scanners naar de EU. Het zijn de beste en duurste ter wereld. Medische apparatuur voor de bestrijding van corona kan niet langer meer de grens over.
Zwitserland heeft een eeuwenoude traditie van neutraliteit. De aversie tegen het aangaan van verplichtingen die de autonomie beperken zit de Zwitsers in de genen. Neutraliteit in beide wereldoorlogen was daar een voorbeeld van. Toch dienden de Zwitsers in 1992 een verzoek tot lidmaatschap van de Europese Unie in. De Zwitserse bevolking wees echter een lidmaatschap van de minder ver gaande Europese Economische Ruimte per referendum af. Het lidmaatschap van de Europese Unie verdween daarmee ergens in de la.
Stilzwijgend lid
Voor Zwitserland is de handel met de Europese Unie echter heel belangrijk. Zo is de Europese Unie goed voor 51 procent van de Zwitserse export en 69 procent van hun import. Net als landen als Noorwegen en IJsland heeft Zwitserland daarom in het verleden besloten wel mee te willen doen op de Europese interne markt. Ze nemen EU-wetgeving over en betalen een symbolisch bedrag voor structuurfondsen voor arme regio’s. Zwitserland heeft daarvoor ruim 120 aparte akkoorden met Brussel gesloten. Daarin worden, per sector, markttoegang en overname van wetgeving geregeld. Hoewel Zwitserland officieel dus geen lid is van de Europese Unie komt dat er in de dagelijkse realiteit wel zo’n beetje op neer.
Raamovereenkomst
De gesloten akkoorden dienden voortdurend aangepast te worden om innovatie en andere wijzigingen bij te kunnen houden. Hier werd continu door Brussel en Bern over onderhandeld. Een zeer tijdrovende bezigheid. De Europese Unie wilde hiervan af. Daarom werd in 2014 besloten een kaderovereenkomst te sluiten die de 120 bilaterale overeenkomsten zou kunnen vervangen. Dit ook tegen de achtergrond van de inmiddels lopende onderhandelingen met de Britten over de Brexit. De Europese Unie wilde de één niet onthouden wat het aan de ander gaf. In 2018 waren de Zwitsers en de Europese Unie eruit. Er lag eindelijk een raamwerkovereenkomst.
Toch maar niet
De Zwitserse regering besloot na lang dralen deze overeenkomst toch maar niet te ondertekenen. De Zwitsers hebben bezwaren tegen drie onderdelen van de overeenkomst. De Europese regels over staatsteun, de toegang van werknemers uit de Europese Unie tot het Zwitserse sociale stelsel en tenslotte de beperkte mogelijkheden om maatregelen te treffen tegen immigranten die bereid zijn om tegen lagere lonen te werken. Soevereiniteit is belangrijker dan de prijs ervoor. Hoewel een peiling uitwees dat 64 procent van de Zwitserse bevolking met deze raamovereenkomst kan leven heeft de regering dus anders besloten. Vakbonden, boeren en populistische partijen bleken een groot obstakel. De regering heeft het uiteindelijk niet aangedurfd de overeenkomst per referendum aan de bevolking voor te leggen.
Swexit in slow motion
De bestaande bilaterale verdragen blijven wel van kracht. Hoewel de Zwitserse regering de politieke dialoog wil openhouden is de Europese Unie minder happig. Brussel wil de Zwitsers de consequenties van hun besluit laten voelen. De bestaande verdragen zullen geleidelijk hun waarde verliezen. De medische apparatuur is het eerste voorbeeld. Europese aandelen kunnen niet meer verhandeld worden via Zwitserse beurzen en omgekeerd. Meer gevolgen zullen na verloop van tijd duidelijk worden. De Europese Unie is met de Britten hun belangrijkste handelspartner reeds kwijt. Dat was vervelend. Zwitserland ook verliezen maakt het er allemaal niet beter op. Vooral voor de Zwitsers zelf. Eén van de rijkste landen ter wereld wordt zo een beetje minder rijk. Terwijl de wereld nog in de ban is van de pandemie vindt er stilzwijgend een Swexit in slow motion plaats.