Binnenkort komt er een einde aan de lockdown. Verscheidene voorwaarden zullen het succes ervan bepalen. Zoveel mogelijk mensen kunnen testen. Diegenen die drager zijn van het virus isoleren. De mensen die contact hebben gehad met zieken opsporen. En het is net bij dat laatste dat de technologie een rol zal spelen. Maar zal dit ten koste gaan van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer?
De opheffing van de lockdown, die ongetwijfeld gefaseerd zal gebeuren, zal heel delicaat aangepakt moeten worden. We moeten inderdaad ten allen prijze vermijden dat de epidemie weer de kop opsteekt, zeker zolang er nog geen vaccin is. Hiervoor moet er aan een aantal voorwaarden voldaan worden. Ten eerste, een precieze identificatie van besmette en immune personen is onontbeerlijk. Dit wordt gedaan via de screening- en serologische tests. Ten tweede is men ook van plan om de risicopersonen en -zones beter in kaart te brengen. Hiervoor zullen trackingapplicaties ingezet worden waarmee elke persoon die mogelijk in contact is geweest met een drager van het virus daarvan op de hoogte kan worden gebracht.
Dit kan op verschillende manieren gebeuren. De mogelijke aanpakken verschillen onderling inzake het indringingsniveau dat ze zullen krijgen en de manier waarop ze persoonlijke gegevens zullen gebruiken. Dit is een belangrijke vraag, want de noodtoestand die werd uitgeroepen sedert het begin van de pandemie vormt een potentiële bedreiging voor onze vrijheden. We hoeven maar te kijken naar hoe de situatie in Hongarije evolueert met Viktor Orban die zichzelf alle macht heeft toegeëigend.
Totale controle in China
Het voorbeeld van China, hoe doeltreffend ze het ook aangepakt hebben (althans volgens de cijfers), kunnen we moeilijk volgen, want daar hebben we met een totalitair regime te maken dat zijn bevolking nauw controleert. Het is geweten dat de Chinezen onderworpen zijn aan wat zij een systeem van “sociaal krediet” noemen en waarbij men goede en slechte punten voor gedrag krijgt. Alle Chinese steden zijn ook bedekt met een fijnmazig net van intelligente camera’s die met gezichtsherkenning zijn uitgerust. Er is dus niet aan te ontsnappen.
Maar toch blijft er interesse voor de Chinese strategie en voor de technologische hulpmiddelen die ze ingezet hebben ter bestrijding van de epidemie. In januari waren we gechoqueerd door het brutale karakter van de lockdown van de provincie Hubei, maar twee maanden later zagen we ons verplicht dezelfde maatregel te nemen.
Vanaf de maand februari kreeg elke Chinese burger een QR code, die de naam “gezondheidscode” kreeg. Deze applicatie, ontwikkeld door Alibaba (NYSE:BABA) – de Chinese leider in e-commerce - en downloadbaar via het WeChat netwerk, vergelijkt de gegevens van elke persoon en geeft ze een kleur in functie van hun risiconiveau. Met een groene code mag men zich vrij bewegen, met een gele code moet men een week in thuisquarantaine en met een rode twee weken. In de grote steden moet de smartphonecode op verschillende toegangspunten worden gescand, zoals aan de ingang van stations en grootwarenhuizen.
Tracking, één van de redenen van het succes in Aziatische landen
Andere Aziatische landen zoals Taiwan, Singapore en in mindere mate Zuid-Korea en Japan zijn erin geslaagd de pandemie onder controle te houden. Dankzij hun ervaring met vorige epidemieën en de zelfdiscipline van de Aziatische bevolking konden ze anticiperen op wat komende was. Ook de tracking van de bevolking heeft een belangrijke rol gespeeld. Deze kan hoofdzakelijk op twee manieren aangepakt worden, afhankelijk of men de voorkeur aan het gezondheidsaspect geeft of aan het veiligheidsaspect. Bij de gezondheidsaanpak herbekijkt men de transmissieketen om zo de mensen die kunnen besmet zijn te identificeren en te isoleren.
Bij de veiligheidsaanpak gaat men het individuele gedrag bekijken en wordt er een berisping gegeven bij het niet naleven van de regels.
In Taiwan koos men voor de veiligheidsaanpak, terwijl men in Zuid-Korea liever de burgers informeerde over de mogelijke risico’s die ze liepen. Zodra iemand herkend werd als drager van het virus ging de Koreaanse overheid die persoon zijn stappen van de vorige dagen na. Ze deden een locatiebepaling via zijn mobiele gegevens, zijn betalingen en bewakingscamerabeelden. Iedereen die in contact is geweest met de zieke wordt via sms verwittigd en gevraagd een screeningtest te laten nemen. Die personen kunnen dan ook via één klik de genomen routes en de bezochte plaatsen van de zieke bekijken.
Aangezien Zuid-Korea niet als China is, zullen deze gegevens gecentraliseerd worden door een lokale overheid, maar dan wel met de garantie dat ze zullen vernietigd worden. Het systeem is niet perfect, want al zijn de gegevens anoniem kan men toch nog altijd iemands identiteit achterhalen door zijn stappen na te gaan. Daarbij komt ook nog dat de Koreanen, doordat ze continu meldingen krijgen op hun smartphone, de neiging hebben niet te veel aandacht meer te schenken aan de waarschuwingen.
Bluetooth voor een minder opdringerige tracking
Het in Singapore gebruikte systeem TraceTogether doet geen beroep op geolokalisatie, maar op de draadloze bluetooth technologie. Men hoeft maar in de onmiddellijke nabijheid van een drager van het virus te komen, en men krijgt een waarschuwing. Dit is een minder invasief systeem want de data worden slechts voor een beperkte tijd opgeslagen op het toestel en ze worden niet in een centraal bestand gearchiveerd. De enige gebruikte persoonlijke gegevens zijn telefoonnummers en versleutelde identificatiecodes die constant hernieuwd worden. De mensen die een waarschuwingsbericht krijgen weten alleen dat ze in contact zijn gekomen met een besmet persoon, maar ze kunnen hem niet identificeren. Enige probleem: het systeem is niet 100% betrouwbaar, want het kan moeilijk exact het verschil bepalen tussen een persoon waarmee er contact is geweest en bij voorbeeld iemand die je gepasseerd hebt maar die in een stilstaande wagen zit.
Het is nochtans die laatst genoemde aanpak die de voorkeur lijkt weg te dragen van de Europese landen, hoewel het voorlopig nog ieder voor zich is en iedereen de controle over zijn nationale gegevens wil behouden. Wojciech Wieworowski, Europees controleur van de gegevensbescherming, pleit voor een systeem met unieke tracking waarbij de bescherming van persoonlijke gegevens gewaarborgd blijft volgens de RGDP wetgeving. Zoals in Singapore zou het systeem een tijdelijk karakter hebben, met een gelimiteerde toegang en met als doel zich te beperken tot het strikt noodzakelijke. Apple (NASDAQ:AAPL) en Google hebben dan weer laten weten bereid te zijn samen te werken om de bluetooth technologie te gebruiken in de iPhones en de Android smartphones zonder daarbij gebruik te maken van geolokalisatie. Dit systeem berust echter op twee voorwaarden: de drager van het virus laat dit vrijwillig (en anoniem) weten en de gebruikers zetten hun bluetooth functie aan.
Steeds meer data!
De bescherming van de persoonlijke levenssfeer mag dan in theorie verzekerd zijn, toch blijft het mogelijk dat het verzamelen van al die persoonlijke data door de staten en de digitale giganten voor problemen zorgt. Zelfs al zijn deze initiatieven bestemd voor de strijd tegen een pandemie, vrezen vele NGO’s dat dit de enorme gegevensverzameling nog zal vergroten. Het is te mooi om te laten liggen.
Enkele voorbeelden. Facebook (NASDAQ:FB) heeft verklaard gegevens van hun gebruikers aan te reiken om zo de evolutie van de pandemie te bepalen. Apple heeft een app ontwikkeld waarmee men kan nagaan of men Covid-19 symptomen heeft. Google heeft net alle plaatsen die hun gebruikers bezochten in 131 landen gepubliceerd (cf. “Community Mobility Reports”). De Belgische federale regering meet de impact van haar beslissingen op de bevolking in het kader van haar “Data Against Corona Taskforce” dankzij data van de drie telecomoperatoren. En dan hebben we het nog niet over meer schimmige initiatieven zoals die van een bedrijf als Palantir. In de afweging tussen gezondheidsveiligheid en respect voor de privacy is er slechts één mogelijke winnaar: de Big Data.