It’s the economy stupid
“It’s the economy stupid” was een gevleugelde uitspraak van James Carville tijdens de verkiezingscampagne van presidentskandidaat Bill Clinton in 1992. Hij was een belangrijke politiek adviseur van Clinton. Hij wilde duidelijk maken dat de zittende president George Bush senior de verkiezingen zou gaan verliezen ondanks de militaire successen in Irak. De mensen stemmen immers met hun portemonnee en de inhoud daarvan was als gevolg van de economische recessie enigszins onder druk komen te staan. Carville liet zich ook ontvallen dat mocht reïncarnatie bestaan hij dan graag weer op aarde zou willen terugkeren als de obligatiemarkt. Dan kon je namelijk iedereen intimideren.
De almachtige obligatiemarkt
Daarmee doelde hij op de macht van de obligatiemarkt om ieder beleid, van welke overheid dan ook, te kunnen disciplineren. Zodra een regering al te ruimhartig met zijn uitgaven gaat omspringen zonder dat daar de benodigde inkomsten tegenover staan zullen de financiers van dat beleid beginnen te grommen. Die financiers zijn de beleggers in staatsobligaties. Wanneer het vertrouwen in een solide financieel overheidsbeleid afneemt gaan zij een hogere rentevergoeding op hun leningen eisen. Die hogere rente maakt het dat een te ruim spenderende overheid als vanzelf tot de orde geroepen zal worden.
De bond vigilanten
De bond vigilanten – zoals zij door Edward Yardeni ooit werden genoemd – oefenen daarmee een grote disciplinerende macht uit en zorgen ervoor dat de staatsuitgaven nooit teveel uit de pas kunnen gaan lopen. Dat was echter buiten de waard gerekend. Die waard waren de centrale banken. De centrale bankiers begonnen na de kredietcrisis van 2008-2009 op steeds grotere schaal staatsobligaties op te kopen. Op deze wijze konden ze voorkomen dat de financiële markten hun disciplinerende werking konden blijven uitoefenen op regeringen van landen met minder solide staatsfinanciën. Met name de Verenigde Staten en Italië hebben historisch de nodige moeite hun staatsfinanciën in de hand te houden.
Erg ambitieuze plannen
Het ruime monetaire beleid zette de bond vigilanten op deze wijze eigenlijk buitenspel. De rentevergoeding op staatsleningen zakte overal naar historische diepten. De pandemie zette regeringen aan om groots te handelen (“Act Big”) en van enige disciplinerende werking van de markten leek geen sprake meer. De Verenigde Staten gingen onder de vorige president over tot een nieuw economisch steunpakket van 900 miljard dollar. De nieuwe regering deed daar nog een schepje bovenop met een aanvullend pakket ter grootte van 1900 miljard dollar. De lage rente lijkt iedere rem op nieuwe overheidsuitgaven buiten werking te hebben gesteld. Ook in ons eigen land struikelen politieke partijen over elkaar heen met wel erg ambitieuze plannen om de bodem van de staatskas op te zoeken.
Een beetje rentestijging
Er leek een nieuwe generatie op te groeien zonder te weten wat dat nu eigenlijk inhoudt, rente. Maar ziedaar, sinds enige tijd begint de rente plots wat op te lopen. Het stelt nog niet zoveel voor. In de Verenigde Staten steeg de rente op 10-jaars staatsleningen van 0,5 procent afgelopen zomer naar 1,6 procent vorige week. Dat is nog steeds geen niveau om je erg druk over te maken. Het is immers meer een terugkeer naar het pre-pandemie niveau. Net als de aandelenmarkten keert ook de rente terug naar het “oude normaal”.
Economisch herstel
Maar de vaccinaties lijken nu toch goed op gang te komen. De economische cijfers duiden steeds meer op een herstel. Het vertrouwen van beleggers hierin neemt ook steeds meer toe, getuige de oplopende aandelenkoersen. En de spaarkassen van de consument zijn voller dan ooit. Een bestedingsgolf lijkt op komst. Daar het aanbod, mede door de averij aangericht door de pandemie, nog hapert zou een plots oplevende sterke vraag tot hogere prijzen kunnen leiden. De inflatieverwachting loopt in ieder geval op. En daarmee dus de rente.
De terugkeer van Mr. Bond
De centrale bankiers zijn nog niet onder de indruk. Zij spreken van een kortstondige inflatiehobbel. De onderliggende krachten die decennialang hebben geleid tot de historisch lage rente zijn immers nog steeds van kracht: globalisering, vergrijzing en digitalisering. Uiteindelijk zullen inflatie en rente weer terug in hun hok gedwongen worden. Maar wat als de overheden helemaal losgaan met hun wel erg ambitieuze uitgavenplannen? Blijft de obligatiemarkt dan lijdzaam toezien hoe de staatsfinanciën volledig ontsporen? Met alle nare gevolgen voor toekomstige generaties? En wat doen de centrale bankiers mocht de rente langer blijven oplopen dan aanvankelijk ingeschat? Wordt 2021 het jaar van de terugkeer van Mr. Bond? Kan hij de overheden in toom houden?