Deze crisis zal grote littekens nalaten. De affaire met de mondmaskers heeft onze te grote afhankelijkheid van China blootgelegd. China van zijn kant wil zich steeds meer als een wereldmacht presenteren. Het gebrek aan transparantie over de herkomst van de pandemie en de dreiging waar Hong Kong onder lijdt wijzen ons op de autoritaire aard van het Chinese regime. Wat betreft de wereldorde zullen de kaarten herschud worden en confrontaties zullen intenser worden. Tegen wanneer zal de wereld verdeeld zijn in twee invloedssferen?
Terwijl Europa en de Verenigde Staten met moeite uit de lockdownperiode geraken, gaat het in China, waar het virus als eerste de kop opstak, alweer de goede richting uit. Midden mei draaide hun economie al op 87% van de normale capaciteit. In april daalde hun import met 14,2%, maar hun export ging er al 3,5% op vooruit dankzij de mondiale vraag naar medische apparatuur. Ook andere indicatoren staan weer in het groen. De index samengesteld door de aankoopmanagers uit de industriesector steeg naar 50,6 en die in de dienstensector naar 53,6. Zelfs de index van de KMO’s, die het zwaarst getroffen werden door de crisis, steeg terug naar 50,8.
De terugkeer naar het normale blijft echter fragiel. De diepe wonden die geslagen zijn door de pandemie zijn moeilijk te verbergen. Toegegeven, de dynamiek van de Chinese economie loopt mank door de zwakke vraag op wereldniveau en door de breuken in de logistieke distributieketen. Maar eigenlijk zit het probleem dieper. De economische relaties tussen het westen en China worden momenteel onder de loep genomen. Er is sprake van een vertrouwensbreuk. De sluier van de illusie is gevallen.
Van de ene kant zijn vele ontwikkelde landen zich bewust geworden van hoe extreem afhankelijk ze geworden zijn van China. Ze denken er dan ook aan hun bevoorradingsbronnen te diversifiëren en zelfs bepaalde noodzakelijke industrieën te herlokaliseren. Tevens verwijten ze China hun gebrek aan transparantie over het ontstaan van de pandemie. Daartegenover staat dat China, overtuigd dat ze in het voordeel zijn, een steeds agressievere toon aanneemt op de internationale bühne. Ze maken gebruik van de gapende leegte die ontstaan is door de isolationistische politiek van Amerika om zich te profileren als de leiders van de globalisering. De andere landen zijn niet onder de indruk, want hun drang naar wereldmacht is te duidelijk zichtbaar.
Relatie raakt steeds meer bekoeld
Zolang de beide economieën van elkaar afhankelijk blijven, kunnen we het nog geen echte koude oorlog tussen de VS en China noemen, maar de relatie tussen de twee supermachten loopt wel steeds verder uit de hand. Er zijn meerdere bronnen van conflicten. De Republikeinse senatoren, die China verwijten te lang gedraald te hebben bij de aanpak van de pandemie, hebben een wetsvoorstel ingediend waarbij de Amerikaanse regering de toestemming krijgt Peking sancties op te leggen als ze geen “volledig rapport” geven over de herkomst van Covid-19. China heeft dan tegenover de VS gedreigd met vergelding indien die sancties er komen.
Ook in de kwestie Hong Kong bleef een reactie van de Amerikanen niet lang uit. Trump beschuldigde China ervan “geen woord te hebben gehouden tegenover de hele wereld inzake de autonomie van Hong Kong” en tekende prompt een decreet waarin de speciale status van het eiland werd ingetrokken. Een status die Hong Kong heel wat faciliteiten bood: vrijstelling van een visum, voordelige douanerechten en een vaste wisselkoers tussen de dollar en de Hong Kong dollar. Als Trump deze voordelen afschaft, zal de status van Hong Kong als financiële draaischijf onder zware druk komen. Op die manier zou er een belangrijke verbinding tussen China en het westen worden doorgeknipt.
Een andere link die dreigt te verwateren zijn de economische relaties. De hele wereld heeft gezien hoeveel het kost om van één enkele bevoorradingsbron afhankelijk te zijn. Is het verstandig om 97% van de productie van antibiotica aan één land, namelijk China, toe te vertrouwen? Vele landen hebben het gevaar ingezien en proberen het evenwicht te herstellen in een mondialisering waar vooral China van profiteerde. Deze week besliste Emmanuel Macron 8 miljard te investeren in de Franse automobielsector. Hij stelt zich daarbij als doel in Frankrijk één miljoen elektrische en hybride voertuigen te produceren. Een voorbeeld van hoe iedereen zijn eigen belangen kan beschermen.
De prioriteiten van China: binnenlandse groei en technologische sprong voorwaarts
Geconfronteerd met donkere wolken aan de horizon heeft China het geweer van schouder gewisseld. Door een daling van het BBP met 6,8% in het eerste kwartaal hebben ze hun groeidoelstellingen voor 2020 laten varen, waarbij ze ook hun ambitie opgaven om de grootte van hun economie tussen 2010 en 2020 te verdubbelen.
Ze willen nu het accent leggen op het herstel van hun binnenlandse economie en dat koppelen aan grote infrastructuurinvesteringen (wegen, luchthavens, supersnelle treinen, optische vezel…). Om zijn verder ontwikkeling te bestendigen kan China rekenen op een middenklasse van 500 tot 700 miljoen personen die heel kooplustig zijn. Dat is een enorme binnenlandse markt waaraan ze nu nog meer prioriteit kunnen geven, want hun export bedraagt nog slechts 17,4% van het BBP, terwijl dat in 2006 nog 36% was.
Aangezien China met een enorme binnenlandse schuld (317% van het BBP) zit, waar nog de onzichtbare schulden van “spookbanken” moeten aan toegevoegd worden, hebben ze op veilig gespeeld voor de financiering van hun post-Covid relanceplan. De steun van de centrale overheid aan de bedrijven komt op 500 miljard euro, hoofdzakelijk onder de vorm van fiscale vrijstellingen, voordelige intrestvoeten en verlaagde energieprijzen. Het is veel, maar toch minder dan de triljoenen die de VS en Europa hebben vrijgemaakt om hun economie te ondersteunen. In tegenstelling tot de Fed en de ECB heeft de Chinese Centrale Bank wel geweigerd de markt te overspoelen met liquiditeiten. De eerste minister Li Keqiang zei hierover: “We geven water zodat de vis kan overleven, want zonder water zal de vis sterven. Maar als we teveel water geven zullen er luchtbellen ontstaan”.
China kan trouwens ook rekenen op de hulp van de lokale overheden en van de zogezegde “privé”-sector om bij te dragen aan het herstel. Aan Chinese kampioenen als Alibaba (NYSE:BABA), Tencent (HK:0700) en nog andere werd gevraagd ook een bijdrage te leveren. Bij voorbeeld Mybank, de financiële poot van Alibaba, gaat dit jaar aan de KMO’s een bedrag ter waarde van 282 miljard dollar uitlenen.
“Van de crisis een opportuniteit maken” (Xi Jinping)
De sector waar China echter de absolute voorrang aan geeft, is die van de nieuwe technologieën. Dit is volgens hen de sleutel tot het beheersen van de toekomst, een ambitie waarmee ze meteen rechtlijnig tegenover de Verenigde Staten komen te staan. Ter gelegenheid van een recent voorval in de provincie Shaanxi benadrukte Xi Jinping dat het nodig was de investeringen te vermenigvuldigen op het gebied van 5G, het Internet of Things, artificiële intelligentie, robotica en industriële automatisering. Hij roept de Chinezen op in overdrive te gaan en de pandemie als springplank te gebruiken om op twee jaar tijd de economische omschakeling te verwezenlijken waarvoor normaal tien jaar voorzien was. China loopt inderdaad op sommige vlakken achter, zoals die van de halfgeleiders, wat hoofdzakelijk een Amerikaanse aangelegenheid blijft.
In het kader van dit nieuwe “masterplan” zal er de zes volgende jaren 1,4 triljoen geïnvesteerd worden in technologieën die van doorslaggevend belang zijn. En de Chinezen kijken zelfs nog verder in de toekomst, want het plan “China Standards 2035” zou China in staat moeten stellen de maatstaf te zijn voor de technologie van de toekomst (bij voorbeeld 6G en 7G) die tevens bepalend zal zijn voor welke producten er gemaakt worden. De niet-Chinese wereld moet zich maar weten te redden.
De ontwikkelde landen ontwaken
Het is natuurlijk niet zeker dat de economieën van de ontwikkelde landen, met de VS op kop, zich zomaar zullen laten doen. Het mondiale tekort aan mondmaskers, quasi allemaal “made in China”, heeft de dringende nood aangetoond om strategische industrieën te herlokaliseren, maar ook om de productie te gaan diversifiëren naar andere Aziatische landen (Vietnam, Indonesië). Er begint zich een tendens af te tekenen, die van “in China, voor China” waarbij in China enkel de producten worden gemaakt die voor de Chinese markt zijn, en buiten China de producten voor de wereldmarkt.
De afhankelijkheid van “made in China” is niet het enige probleem. Wat ook op het spel staat en minstens even belangrijk is, zijn de technologieoverdrachten. China kon op technologisch gebied veel goedmaken doordat buitenlandse bedrijven bereid waren innovatieve spitstechnologie te delen in ruil voor toegang tot de Chinese markt. Bij deze ware economische plundering komt nu nog een politiek probleem: de aldus ontstane Chinese kampioensbedrijven gaan hand in hand met het Chinese regime, als ze er al geen rechtstreeks uitvloeisel van zijn. De zaak Huawei was een bewijs van hoe gevaarlijk het is een strategisch zeer belangrijke infrastructuur, zoals een telecomnetwerk, toe te vertrouwen aan een bedrijf dat heel nauwe banden heeft met de Chinese staat.
Als antwoord op dit gevaar hebben de Verenigde Staten een aantal Chinese bedrijven op een zwarte lijst gezet, namelijk Hikvision, Dahua Technology, Iflytek, Megvii Technology en SenseTime, bedrijven die gespecialiseerd zijn in gezichtsherkenning, massabewaking en artificiële intelligentie. En op 15 mei hebben ze de verkoop tegengehouden van Amerikaanse halfgeleiders aan Huawei, én aan derden zoals het Taiwanese bedrijf TSMC (TW:1310) dat Amerikaanse computerchips aan Huawei levert. Een harde klap voor Huawei, maar ook voor de Amerikaanse fabrikant Qualcomm (NASDAQ:QCOM), wiens chips aanwezig zijn in het merendeel van de 240 miljoen Huawei smartphones die in 2019 verkocht werden. De Chinezen pakten ter vergelding uit met een nog strengere staf: ze dreigen ermee Amerikaanse reuzen als Qualcomm, Cisco (NASDAQ:CSCO), Apple (NASDAQ:AAPL) en Boeing (NYSE:BA) op hun blacklist te zetten. We hoeven er niet bij te zeggen dat er in deze context nooit een fase 2 zal plaatsvinden in de Chinees-Amerikaanse onderhandelingen over structurele kwesties.
Een globale economie met twee invloedssferen
De kans is groot dat de post-Covid economieën in de toekomst minder sterk van elkaar zullen afhangen en dat de wereld meer bipolair zal zijn, waarbij elke supermacht geprivilegieerde partners zal hebben binnen haar invloedssfeer. De Chinezen zullen nooit hun economische ambities, noch hun politiek model, dat garant staat voor sociale stabiliteit, opgeven. Zelfs al moeten ze daar op de korte termijn opofferingen voor doen. De Verenigde Staten en tot op zekere hoogte ook Europa zullen zich nooit zonder slag of stoot laten koloniseren door een algemeen “made in China”. Er wordt trouwens een opstoot van economisch patriottisme waargenomen. Uit een studie van de Deutsche Bank (DE:DBKGn) blijkt dat 41% van de Amerikanen geen “made in China” producten meer wil kopen, en 35% van de Chinezen wil geen “made in USA” producten meer. Een voorbode van de wereld die ons te wachten staat.